Hoe GASLIGHTERS onzekerheid als wapen gebruiken

Gaslighters leven op de onzekerheden van hun slachtoffers.

Helaas is het volgende verhaal waar:

Op een dag werd er bij Andrea, een goede kennis van mij, aangebeld. Het was Andrea’s buurvrouw. Ze vroeg zenuwachtig of ze iets aan haar kon ruiken.

Andrea zei: “nee, niet echt”, en vroeg waarom ze zo in paniek was.

“Mijn man blijft zeggen dat ik naar een oude vrouw ruik en dat het in het hele huis hangt. Ruik ik echt naar een oude vrouw? Kun jij het ruiken?”

Natuurlijk rook Andrea helemaal niets!

Hoe raar dit ook klinkt, Andrea was niet eens echt verbaasd. Waarom? Omdat ze al jaren zag dat haar buurvrouw werd gehersenspoeld en emotioneel onderuit werd gehaald. Haar man zorgde er steeds voor dat zijn vrouw ging twijfelen aan zichzelf.

Een andere keer zei deze man tegen zijn stiefzoon: “Als je gaat trouwen, moet je een lelijke vrouw trouwen. Dan kijkt niemand naar haar.” Daarmee zei hij dus eigenlijk dat hij zélf met een ‘lelijke vrouw’ getrouwd was. En dat terwijl Andrea ernaast stond!

Twijfel, onzekerheid en onduidelijkheid halen iemand emotioneel totaal onderuit.

• “Wat bedoelde hij daarmee?”
• “Had hij het over mij?”
• “Kan ik mezelf hierin nog vertrouwen?”
• “Waarom praat die persoon niet tegen me? Wat heb ik gedaan?”

Pesten en treiteren is erg (en gaslighters wisselen vaak af tussen duidelijk pesten en subtiele druk), maar niet weten waar je aan toe bent, is net zo pijnlijk.

Onzekerheid wordt zo een middel. Een wapen.

Het wapen maken van onzekerheid

Wat Andrea het meest raakt, is hoe haar buurvrouw nu overal aan twijfelt: wat ze zegt, denkt, doet. Ze durft nergens meer op te vertrouwen.

Gaslighting is een manipulatie-techniek waarbij iemand probeert macht te krijgen door de ander te laten twijfelen aan de eigen waarneming, herinnering of gedachten. Onzekerheid is het gereedschap.

Negatieve hints, verborgen verwijten, subtiele opmerkingen zoals “Waarom ben je zo paranoïde?”, vreten langzaam aan het zelfvertrouwen van het slachtoffer.

Maar er is nog iets anders…

Onzekere mensen zijn perfecte doelwitten

Gaslighting maakt mensen onzeker. Tegelijkertijd zoeken gaslighters juist mensen uit die snel aan zichzelf twijfelen.

Net als andere pesters en treiterbakken voelen gaslighters vaak feilloos aan wie makkelijk te beïnvloeden is. Mensen die zich snel schuldig voelen of zichzelf snel de schuld geven van iets, zijn ideale doelwitten.

Onderzoek laat zien dat mensen met imposter-gevoelens (bedriegerssyndroom) vaak heel nauwkeurig en plichtsgetrouw zijn, en eerder zichzelf de schuld geven. Dat maakt hen gevoelig voor deze manipulatie.

En het is makkelijk om jezelf de schuld te geven als de gaslighter van buiten af niet eens op een pestkop lijkt. Ze kunnen zelfs de rol van slachtoffer spelen, waardoor het voelt alsof jíj degene bent die fout zit.

Zelftwijfelaars zijn ook gevoelig omdat ze zich aangetrokken voelen tot iemand die heel zeker overkomt. Als jij twijfelt aan je waarde, lijkt iemand die vol zekerheid zit bijna onweerstaanbaar.

Onzekerheid trekt zekerheid aan.

Een zeker iets

Kunnen omgaan met onzekerheid is een belangrijke emotionele vaardigheid. Waarom? Laten we breder kijken.

Het leven is van nature onduidelijk en onzeker. Wanneer ga ik dood? Wie mag mij echt? Wat betekent dat nieuwe plekje op mijn huid?

Achter de behoefte aan zekerheid zit de wens om veilig te zijn in een onvoorspelbare wereld. Maar té veel verlangen naar zekerheid maakt je kwetsbaar. Want dan volg je klakkeloos mensen die beloven dat ze alle antwoorden hebben.

In tijden van grote problemen schieten vreemde, soms gevaarlijke groepen en bewegingen vaak snel omhoog.¹ Ze geven schijnzekerheid, maar geen echte helderheid.

Een hang naar zekerheid zie je ook bij dwangklachten, of bij extreme jaloezie. Het verlangen naar een absoluut antwoord – zelfs als dat niet redelijk is.

En niet alleen mensen gaslighten. Ook overheden kunnen dat doen!

Gaslightende overheden

Let maar eens op: leiders (of partners) die absolute zekerheid beloven, doen dat vaak nadat er eerst extra onzekerheid is gecreëerd.

Als onzekerheid stijgt, grijpen mensen alles aan wat lijkt op vastigheid.

Totalitaire systemen werken zo: ze maken complexe dingen simpel en ‘zeker’. Het ontstaat vaak in landen met chaos of onzekerheid. Dan lijkt een leider die ‘alles weet’ ineens heel aantrekkelijk.

Maar zodra iemand vragen begint te stellen, wordt dat gevaarlijk. Kritiek wordt verboden. Twijfel wordt strafbaar.

Het patroon:

• Eerst angst vergroten en onzekerheid laten groeien.
• Dan zekerheid aanbieden: ‘Dit is de oorzaak van al je problemen!’
• Daarna oplossingen bieden die anderen schade doen en de machthebbers sterker maken.

Maar de dreiging mag nooit helemaal verdwijnen. Mensen moeten bang blijven. Nieuwe ‘gevaren’ worden steeds verzonnen. Zo blijft iedereen afhankelijk van de leiders en groeit hun macht.²

Mensen worden zo geleid door hun verlangen naar zekerheid. We houden van mensen die zelfverzekerd overkomen. Soms terecht, soms niet.

Gaslighters doen hetzelfde als dictators.

Geloof je mij of jezelf?

Net als in zulke regimes gebruikt de gaslighter onzekerheid. Ze wijzen steeds nieuwe ‘problemen’ aan (“Je vriendin Susie is slecht voor je!”), en bieden daarna een ‘oplossing’ (“Je moet haar minder zien.”).

Deze ‘oplossingen’ zijn zogenaamd voor jouw eigen bestwil. Maar ze beperken je vrijheid en geven de gaslighter controle.

Steeds meer ‘problemen’ worden zogenaamd ontdekt. Het slachtoffer raakt steeds verder verwijderd van de eigen werkelijkheid. En de macht van de gaslighter groeit.

Uiteindelijk voelt het slachtoffer zich gedwongen om bevestiging te zoeken bij anderen – zoals die buurvrouw die ging vragen of ze echt naar een oude vrouw rook.

Meer eisen, minder zekerheid, meer macht

Schuldgevoel, valse bondgenootschappen,³ emotionele chantage – alles wordt gebruikt om het slachtoffer in een mist van onzekerheid te houden.

Steeds meer regels verschijnen:

• “Je weet dat je niet fit bent! Je kunt niet zelf naar je vrienden lopen! Ik breng je wel.”
  (En zo ziet hij met wie je bent…)
• “Je hebt mij nodig. Zonder mij kun jij niet leven! We hebben niemand anders nodig.”

Alles draait binnen een gesloten logica:

• “Je weet dat je hoofdpijn krijgt als je drinkt, dus je kunt beter niet naar je vrienden.”

De gaslight-methode verandert ook in de tijd. Hoe meer twijfel, hoe minder de gaslighter nog moeite doet om aardig te doen. De minachting wordt duidelijker. De vrouw wordt uitgescholden. De macht is compleet.

Maar jij kunt je hiertegen beschermen door rustig te blijven, kritisch te blijven en kennis te hebben van deze patronen.

Blijf koel, wacht en kijk

Sommige mensen blijven van nature rustig. Ze houden hun hoofd koel, zelfs in chaos. Zij kunnen goed omgaan met onzekerheid en hebben geen constante bevestiging nodig.

Dit betekent niet dat je nooit snel mag beslissen, maar als dezelfde persoon zowel het probleem creëert als de ‘oplossing’ aanbiedt, is dat een signaal om pas op de plaats te maken.

Beter worden in het verdragen van onduidelijkheid

Als iemand erg verliefd is en een bericht stuurt maar geen antwoord krijgt, ontstaat een ‘betekenis-gat’. Een leegte.

Veel mensen vullen dat gat direct in met verhalen die ze zelf bedenken:

• “Ze vindt me niet leuk (meer)”;
• “Ik heb iets fout gedaan”;
• “Ze heeft iemand anders”;
• “Er is vast iets ergs gebeurd”;

Of anderen vullen het gat voor hen:

• “Ze bedriegt je vast!”;
• “Ze is haar telefoon kwijt!”;

Deze snelle conclusies kunnen veel schade doen.

Veel problemen in de wereld komen voort uit dit patroon: niet wachten op bewijs, maar meteen aannemen dat je eigen gedachte de enige juiste is.

• Vrouwen als heksen verbranden omdat men zekerheid wilde
• Jaloezie die uitmondt in stalking
• Je slecht voelen omdat een collega stil was en jij denkt dat jij de oorzaak bent

Wie dit herkent, moet leren:

• Inzien dat je je verbeelding verkeerd gebruikt
• Oefenen met meerdere mogelijke verklaringen bedenken
• Leren om niet steeds meteen antwoorden te willen, maar even te leven met ‘ik weet het nog niet’

Zo word je iemand die niet meer speelbaar is voor gaslighters. Je hebt geen snelle ‘zekerheid’ meer nodig van mensen die niet het beste met je voor hebben.

Referenties

1. Zie: Burton, T. I. (2017, 7 juni). What is a cult? Aeon.; Sponholz, H.-V. K. (2005). From the inside out: A theoretical study on cults from a depth psychological perspective (UMI nummer 3211950). Doctoral Dissertation, Pacifica Graduate Institute.
2. Voor een mooi verhaal dat dit patroon laat zien: Orwell, G. (2021). Animal Farm. William Collins.
3. False teaming betekent dat iemand zich verschuilt achter ‘anderen’. Bijvoorbeeld: “Veel mensen vinden dat jij beter zou…” terwijl niemand anders dat vindt.